Paddenstoelen en bomen

Levenswijze  

Voorheen werden schimmels aan het plantenrijk toegerekend. Tegenwoordig is het bekend dat schimmels een eigen rijk hebben. De schimmels kunnen geen organische stoffen opbouwen met hulp van bladgroen, ze breken dit juist af. Ze hebben meestal buis- of draadvormige cellen en bestaan uit ander materiaal dan planten. Op verschillende manieren komen de schimmels aan hun voedsel;

– Saprofyten leven voornamelijk van dood organisch materiaal zoals bladeren, takken, mest etc. Zij zorgen ervoor dat plantenresten zoals dood hout en humus verteren. Voorbeelden van saprofyten zijn: elfenbankjes, champignons en inktzwammen.

– Parasieten halen hun koolhydraten uit levende organismen. Tot deze groep behoren de echte ziekteverwekkende schimmels zoals de iepenziekte en de tonderzwam.

– Symbionten leven samen met andere organismen. Zij krijgen hun koolhydraten door de partner waarmee zij leven en geven hier iets anders voor terug. Meestal zijn de bomen en platen samen vergroeid met de schimmel, dit noem je mycorrhiza. De schimmels zorgt er voor dat water en voedingstoffen naar de wortel worden gebracht en halen uit de wortels hun suikers (koolhydraten). In de herfst vormen de schimmel-partners vaak bovengrondse vruchtlichamen: paddenstoelen. Twee bekende voorbeelden van symbionten zijn de vliegenzwam en de cantharal.

Bouw en voortplanting

Schimmels zijn opgebouwd uit schimmeldraden ook wel hyfen genoemd. Het totaal hiervan wordt mycelium of de zwamvlok genoemd. Dit heeft vooral als functie om voedsel op te nemen. Door de groei van de hyfen kan de schimmel nieuwe voedselbronnen benutten. Een mycelium is dunwandig en kan slecht tegen extreme temperaturen en droogte. Dit wordt opgelost door het vormen van dikwandige organen met reservevoedsel. Schimmels planten zich geslachtelijk en ongeslachtelijk voort door sporen. Ongeslachtelijke sporen worden direct aan de hyfen gevormd (conidiën). Bij geslachtelijke voortplanting gebeurt dit vaak via vruchtlichamen zoals bij paddenstoelen.

Houtrotschimmels

Schimmels kunnen als enige organismen hout verteren. Wanneer zij hout aantasten noem je dit houtrot. Bij houtrot worden lignine, cellulose en hemicellulose, de belangrijkste bouwstoffen afgebroken. Hiervoor worden enzymen uit de hyfen gebruikt.

Houtrotschimmels zijn onder te verdelen in witrot, bruinrot of zachtrot.

Witrot: Bij witrot worden verschillende houtafbraakstrategieën gebruikt zoals lignine-afbraak en simultane houtafbraak. Bij ligine-afbraak wordt ligine in de celwand afgebroken, hierdoor komen de cellen los, verliest de boom zijn houtstijfheid en wordt het hout week en sponsachtig. Bij simultaanrot worden lignine, cellulose en hemicellulose in gelijke delen afgebroken. De celwand wordt dan doorboord. Dit komt veel voor bij loofbomen.
Voorbeelden van witrotschimmels zijn: elfenbankje, platte tonderzwam, dikrand tonderzwam en de reuzenzwam.

Bruinrot: Bij deze schimmels wordt er voornamelijk cellulose en hemicellulose afgebroken. Hierdoor verliest de boom zijn vermogen voor trekkrachten.  Het hout wordt breekbaar. Voorbeelden zijn: de zwavelzwam, berkenzwam en de dennevoetzwam.

Daarnaast bestaat er nog   zachtrot. Deze schimmels groeien voor een gedeelte in de verhoute secundaire houtwand en vreten daar gaten in. Het hout wordt in de directe omgeving van de hyfen afgebroken. Een voorbeeld is de korsthoutskoolzwam.

Niet alle schimmels vallen onder de bovengenoemde afbraakprocessen. Sommige schimmels kunnen alle drie de processen veroorzaken. Dit heeft te maken met de aanwezigheid en samenstelling van de chemische stoffen in het hout. Voorbeelden hiervan zijn de honingzwam, ruige weerschijnzwam en de dikrandtonderzwam.

De laatste tijd zien we steeds meer berichten voorbijkomen over bomen die omvallen of waarvan de takken van de bomen afvallen. De droogte van de zomer zorgt nog steeds voor veel problemen voor de bomen.  

Boswandeling

Heb je zin in een boswandeling? Pas dan goed op en kijk goed om je heen, zo waarschuwen boomdeskundigen. De droogte van de afgelopen zomer heeft nog steeds gevolgen voor de bomen in de bossen in ons land. De takken breken een stuk sneller af en dit levert gevaarlijke situaties op. We zien dat veel bomen dood gaan, dan betekent ook dat de takken van de boom afvallen. Maar ook van levende bomen vallen de takken door de droogte naar beneden. Zorg er voor dat je zo veel mogelijk op de paden blijft, dit is het veiligst.

De laatste tijd heeft het veel geregend, maar de problemen zijn daarmee niet zomaar opgelost. De bomen met de grootste problemen zijn de fijnspar en de lariks, maar ook de berk en de beuk hebben het zwaar. De fijnspar heeft last van de letterzetter, een kever die de bast aanvreet. Doordat de boom geen energie heeft om zich te verzetten, door de droogte, gaan ze dood.

De boswachters zijn er druk mee bezig. Zo halen zij de gevaarlijke bomen weg en worden fijnsparbossen veranderd naar gemende bossen om zo de droogte beter op te kunnen vagen en het aantal doden bomen te verminderen.

Controleren

Het blijft een lastige klus om alle bomen in de bossen of steden/dorpen te controleren. Sommige bomen zijn eigendom van een particulier, maar ook van de gemeente of Natuurmonumenten. Het is daarom belangrijk dat de mensen melding blijven maken van bomen of takken die zijn omgevallen. Het gebeurt niet zomaar dat een boom dood gaat en omvalt. Een dode boom kan nog jaren blijven staan. Het kan dus goed zijn dat een omgevallen boom al last heeft gehad van de droge zomers van 2018, 2019 en 2020.

Het is ook te veel werk en het kost te veel water om de bomen extra te voorzien van water. Het is belangrijk om richting de toekomst ons bomenbestand aan te passen en meer bomen te planten die goed tegen de hitte kunnen zoals de eucalyptus zo geeft Staatsbosbeheer aan.

Een derde van de 60.000 boomsoorten die er wereldwijd te vinden zijn worden met uitsterven bedreigd. Dit meldde Botanic Gardens Conservation International (BCGI) in hun rapport. In Europa is dit 58% van de boomsoorten. Bomen vormen de ruggengraat van de ecosystemen. Ze zorgen voor 50% van de koolstofopslag op aarde en ze zijn belangrijk in de strijd tegen de opwarming van de aarde.

Soorten die worden bedreigd

De boomsoorten die wereldwijd het meeste bedreigd worden zijn de magnolia- en merantisoorten, maar ook eiken, esdoorns en ebbenhout hebben het zwaar. In Europa gaat het om de Lijsterbes en aanverwanten. In Centraal-Afrika is de situatie nog ernstiger, daar worden 226 van de 347 soorten bedreigd. In totaal worden er 440 boomsoorten met uitsterven bedreigd Dit wil zeggen dat er minder dan 50 exemplaren te vinden zijn in de natuur. In Brazilië vindt je de meeste biodiverse bossen met het grootste aantal boomsoorten (8.847), maar ook hier worden de meeste boomsoorten bedreigd (1.788).

Hoe zit het in Nederland?

Van de 44 soorten bomen in Nederland die meegerekend zijn in dit onderzoek, wordt geen enkel soort bedreigd. Maar dit betekent niet dat we hierop niet alert hoeven te zijn. Volgens ecoloog Bas Lerink zijn er wel degelijk bedreigde bomen, zoals de wilde appel. Daarnaast is er voor boomsoorten in ons land ook de bedreiging door o.a. verstedelijking en van de invasieve exoten die ervoor zorgt dat de toestand verslechterd.

Oorzaken

De bedreiging van de bomen komt voort uit het habitatverlies door landbouw en begrazing, maar ook door houtkap en oogsten. Het veranderende klimaat, denk aan de stijging van de zeespiegel, zwaar weer en de hitte/droogte (bosbranden) spelen ook een grote rol. De mens speelt een belangrijke rol bij de ontbossing. De bomen worden gebruikt voor voedsel, brandstof, hout, medicijnen en tuinbouw. Bomen zijn daarnaast ook belangrijk voor dieren, het uitsterven van een soort kan grote gevolgen hebben voor leefomgeving van diersoorten.

Stappenplan voor de toekomst

Dit rapport geeft ook aan hoe we de bedreigde boomsoorten kunnen helpen. Er moet geïdentificeerd worden welke bomen gevaar lopen en deze moeten beschermd worden. Daarvoor heeft de BCGI een Global Tree Portal gelanceerd, een online database die bijhoudt welke inspanningen er gedaan worden op soort-, land- en wereldniveau.

Het BCGI stelt vijf belangrijke acties voor:
1. Het aantal beschermde gebieden moet uitgebreid worden voor bedreigde soorten.
2. Bedreigde soorten moeten waar het mogelijk is bewaard worden in botanische tuinen en zadenbanken.
3. De overheid- en bedrijfsfinanciering moet vergroot worden.
4. Boomplantprogramma’s moeten worden uitgebreid voor de gerichte aanplant van bedreigde en inheemse soorten.
5. Door deel te nemen aan internationale inspanningen zoals de Global Conservation Consortia verhoog je de wereldwijze samenwerking om het uitsterven van de bomen aan te pakken.

20 maart 2021 start de lente weer in Nederland, een tijd waar veel mensen naar uit kijken. Het wordt mooier weer en het is ook een periode waarin veel bloemen en bomen weer gaan groeien. In dit blog lees je meer over de bomen die groeien in de lente.

Cercis siliquastrum

Deze boom wordt ook wel de judasboom genoemd. De naam komt voort uit het bijbelfiguur Judas. Deze boom brengt roze opvallende vlinderbloemen voort. De judasboom bloeit naakt wat betekent dat de bloemen als een groep op de takken en de stam groeien. Na het bloeien lopen de hartvormige bladeren uit en vormen zich roodbruine peulen met zaden. De hoogte van de boom kan oplopen van 8 tot 10 meter, daarom is deze boom ook zeker geschikt om te planten in een (stads)tuin.

Crataegus laevigata ‘Paul’s Scarlet’

De rode meidoorn, een boom die geschikt is voor de kleinere tuinen. De rode meidoorn bereikt een maximale hoogte van 7 meter. De rode meidoorn bloeit uitbundig in mei met zijn gevulde rozerode bloemen. De takken van deze boom bevatten doornen. De rode meidoorn hoef je niet te snoeien, hooguit kun je de dode takken of takken die kruislings groeien weghalen.

Malus floribunda

De malus floribunda is een sierappel die rijkelijk bloeit. In mei en juni bevat deze boom een wit-roze bloemenzee, gevolgd door geel/groene sierappeltjes in het najaar. De sierappel heeft een maximale hoogte van 6 meter en kan het beste als standplaats half schaduw, zon hebben. De sierappel hoeft niet gesnoeid te worden, dode takken of takken die kruislings groeien kunnen weggehaald worden.

Er is in de laatste tijd al veel geschreven over het belang van bomen in de bebouwde omgeving. In de vermindering van het ‘urban heat island-effect’ spelen bomen een belangrijke rol. Zij dragen bij aan de verlaging van de temperatuur en CO2 door verdamping en creëren daarbij een hogere luchtvochtigheid. Bijkomend zorgen bomen ook voor fijnstofbinding in steden, maar ook langs autowegen en in industriële gebieden.

Stem het ontwerp en beplantingskeuze af op de toekomst

Een balans vinden, of scheppen waarin de natuur zichzelf in stand kan houden en verder kan ontwikkelen. Dat is de opgave bij een duurzame ontwikkeling van openbare en particuliere ruimten. Hierbij moet niet alleen gekeken worden naar de keuze van materialen en hoe deze geproduceerd worden, maar ook naar een toekomstgericht ontwerp en juiste beplantingskeuze. Het vertrekpunt moet dan ook de eigenheid en verscheidenheid van de natuur zijn. Daarbij zal de groenbeleving niet alleen op korte, maar ook lange termijn moeten worden gewaarborgd.

De stadsbomen van de toekomst

De huidige, veel aangeplante stadsbomen krijgen steeds meer te lijden van de stressfactoren die samenhangen met de stadsomgeving. Onder de stressfactoren verstaan wij: toenemende mate van mechanische schade aan wortels en ook kroon, beperktere wortelruimte, bodemafdichting, warmte reflectie van gebouwen, belasting door urine en zout en emissies van verontreinigende stoffen. Daarbij komen steeds duidelijker de merkbare gevolgen van de klimaatverandering bij.

Ecologische factoren

Veel bomen zijn waardevol voor dieren, zoals zoogdieren, vogels en insecten. Hierdoor zijn ecologische factoren in het ontwerpproces een belangrijke overweging bij de realisatie van groenprojecten. Een goede sortimentkeuze versterkt en ondersteunt de ecologische waarde en de natuurbeleving. Elke boomsoort draagt bij aan de voedselvoorziening, bescherming of dracht voor dieren.

Het afgelopen weekend is er (op sommige plaatsen in Nederland) veel sneeuw gevallen. In dit blog gaan we dieper in op welke invloed sneeuw op bomen heeft. Als je niet op tijd in actie komt kan te veel sneeuw op bomen en struiken veel schade veroorzaken. Gelukkig hebben we hier in Nederland niet vaak last van veel sneeuwval, maar op momenten zoals nu is het belangrijk om alert te blijven!

Als het zwaar en lange periodes sneeuwt bij temperaturen rond het vriespunt kan je zien hoe de takken steeds zwaarder worden en langzaam naar de grond buigen. Ze kunnen niet meer op eigen kracht recht komen. Na een paar uur is het hout al zo uitgerekt dat ze het niet meer recht kunnen zetten. Vandaar dat snelheid geboden is zodra een lang buitensporige sneeuwbelasting zichtbaar is op takken en twijgen.

Naaldbomen

Kijk vooral uit met naaldbomen. De sneeuw hecht zich vaak gemakkelijk aan de naalden en bij flinke vorst neemt het gewicht van de sneeuwmassa toe. Als er heel veel sneeuw op de takken ligt is het verstandig om de buitenste takken van de naald met touw bij elkaar te binden. Takken die al beschadigd zijn, kunnen beter direct worden verwijderd. Bij de loofbomen is het voldoende om een deel van de sneeuw er af te schudden. Schud niet alles eraf, want sneeuw vorm een isolerend laagje en beschermt dus tegen strenge vorst.

Buitenland

In landen zoals Oostenrijk en Duitsland wordt er vaak gebruik gemaakt van een helikopter om de bomen weer sneeuw vrij te krijgen. Dit is een van de veiligste methoden om de sneeuwlast te verminderen.